Od lat polecam Blue Guide, przewodniki nastawione na kulturę i sztukę. I zdania nie zmieniłam: to najlepsze przewodniki jakie znam. Polecam też książki kucharskie Anny Del Conte, Giorgio Locatelli, Gennaro Contaldo, Antonio Carluccio i Marcella Hazan oraz encyklopedie kulinarne wydane przez Slow Food.
Historia
- Paul Ginsborg A History of Contemporary Italy 1943-1980 i Italy and its Discontents 1980-2001: Family, Civil Society, State (wyd. Pinguin 1990 i 2003) najnowsza historia Włoch i nie zawsze napawająca optymizmem.
- David Gilmour The Pursuit of Italy: A History of a Land, its Regions and their Peoples, wyd. Pinguin, 2012. Autor nie ukrywa swojej fascynacji Lampedusą (jest autorem Ostatniego Lamparta), niechęci do komunistów, faszystów i zjednoczenia Włoch, ale też dlatego książkę dobrze się czyta.
- John Dickie Cosa Nostra. A history of the Sicilian Mafia (Costa Nostra. Historia Mafii Sycylijskiej, tłum. Maciej Potulny, wyd. Kota Ogonem, Poznań, 2012) zgrabnie opowiedziana i w dodatku dobrze udokumentowana historia sycylijskiej mafii.
- Tomasso Astarita Between Salt Water and Holy Water, A History of Southern Italy, W.W. Norton & Co, New York London, 2005, napisana przez profesora historii w Georgetown University, historia całego Południa, choć w okolicach późniego średniowiecza przestaje być historią regionu a zaczyna być historią Neapolu, ale to nie wina autora, ale historii, gdyż od Nieszporów Sycylijskich wyspa traciła wpływy, a Calabria, Basilicata przestały się liczyć już w czasach rzymskich.
- Nie da się o Włoszech bez historii papiestwa, a więc książki Paula Johnsona The Papacy, wyd. Weidenfeld & NIcolson, London 1997 (Paul Johnson Papiestwo, tłum. Tadeusz Szafrański, wyd. Inco-Veritas, 1998)
- Matthew Parker, Monte Cassino, The Story of the Hardest-Thought Battle of the World War Two. wyd. Headline, London, 2003. Przedstawiać bitwy nie trzeba, choć książka Parkera nie gloryfikuje tragedii, nie stawia pomników, tylko pyta czy bitwa była konieczna i czy zwycięstwo wystarcza by usprawiedliwić liczbę poległych.
Reportaż
- Maciej Brzozowski Włosi. Życie to Teatr wyd. Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza, Warszawa 2014. Sporo historii, dużo faktów, bardziej lub mniej znanych, trochę miejsc i dużo kultury, czyli książka, którą powinno się przeczytać przed wyjazdem do Włoch. A że pisana lekkim piórem, więc przyjemnie się ją czyta.
- Norman Lewis Naples'44. An Intelligence Officer in the Italian Labyrinth, wyd. ELand, London 2002 (Norman Lewis Neapol '44. Pamiętnik oficera wywiadu z okupowanych Włoch, tłum. Janusz Ruszkowski, wyd. Czarne, Wołowiec, 2014). Dobre tłumaczenie doskonałej książki, która - choć wojna dawno się skończyła - jest nadal świeża. Bezcenne obserwacje życia codziennego miasta, opowieść o społeczeństwie z dużą dozą humoru i ironii.
- Norman Lewis In Sicily, wyd. Picador, London 2000. Jeszcze nie zdecydowałam czy bardziej lubię Neapol'44 czy In Sicily. A jeśli ma być o Sycylii, to nie wiem czy wolę In Sicily czy też może Sycylijski Mrok (patrz piętro niżej). In Sicily to książka o skomplikowanej historii wyspy, bez oskarżania i wytykania palcem, ale nigdy nie porzucająca humanizmu jako miary znaczenia wydarzeń.
- Norman Lewis The Honoured Society. The Sicilian Mafia Observed, wyd. ELand, London 2003. Nowe wydanie książki z 1964 roku. Późniejsze In Sicily odgrzewa mafijne tematy z tej książki (chociażby sprawę Salvatore Giuliano i masakry w Portella della Ginestra), ale w wersji skrótowej. Dla mnie, The Honoured Society jest jedną z najlepszych książek o Mafii, pisanej z dystansem, bez misjonarskiego zapału i jednostronności Roberta Saviano. Książka jeszcze nie przetłumaczona na polski, ale sądzę, że Czarne ma do niej prawa, gdyż powoli pojawiają się na rynku dzieła Lewisa: Neapol'44, Grobowiec w Sewilii, w przyszłym roku mają się ukazać Głosy Starego Morza (Voices of the Old Sea), a więc In Sicily i The Honoured Society powinny wkrótce ujrzeć polskie półki. Mam taką nadzieję. I trzymam kciuki za dobre decyzje wydawnicze Czarnego.
- Carlo Levi Words are Stones. Impressions of Sicily, tłum. Antony Shugaar, wyd. Hesperus Press, London 2005. Pięć esejów, z różnych okresów życia autora, poświęconych Sycylii. Książkę polecał Norman Lewis jako pełną humanizmu. Nie mogę się z nim nie zgodzić: bez patosu i sentymentalizmu, Levi opowiada o życiu ludzi. Tak jak opowiadał o biedzie Bazylikaty w Christ Stopped at Eboli , tłum. F. Frenaye, wyd. Pinguin Ltd., London 1990 (Chrystus zatrzymał się w Eboli, książka ukazała się w Polsce w roku 1949); Bazylikaty do której został zesłany za antyfaszystowskie poglądy. Słowa są jak kamienie. Trzy dni na Sycylii wydano w Polsce w 1958 roku. Wydawcy nie znalazłam.
- Peter Robb Midnight in Sicily, wyd. Harvill Press, London 1999 (Sycylijski mrok, tłum. Bohdan Maliborski, wyd. Czarne, Wołowiec 2013) o sztuce, kulinariach, historii, podróżych i Cosa Nostrze. Jednych odstraszy od podróży na Sycylię, innych - wprost przeciwnie. Znam taką jedną, co na Sycylię teraz musi pojechać.
- Johann W. Goethe Podróż Włoska, tłum. Henryk Krzeczkowski, wyd. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1980. Literatura, historia czy może reportaż? Trudno powiedzieć, zwłaszcza że Włochy od czasu podróży Goethego trochę się zmieniły. Choć czasami trudno się czyta, niemniej jednak opisy Rzymu okiem protestanta, przekraczanie granicy z Republiką Wenecką czy próby dopłynięcia na Sycylię warte są polecenia.
- Karel Čapek Listy z Podróży, tłum. Piotr Godlewski, wyd. W.A.B, Warszawa 2011: przede wszystkim - zabawnie, ironicznie, czasami złośliwie i nie tylko o Włoszech.
'O ile Wenecja najbardziej wyróżnia się kanałami, gondolami i turystami, to Padwę charakteryzują podcienie i rowery, Ferrarę zaś rowery, ceglane pałace i styl romański.'
- Tim Parks Italian Ways. On and Off the Rails from Milan to Palermo, wyd. Harwill Secker, London 2013. Lekko i przyjemnie, jak to u Parksa, o spotkaniach w drodze
Sztuka
- Giovanna Calvenzi Photographing Italy, tłum. Dorigen Caldwell,
Thames & Hudson,London 2003. Włochy w obiektywie najlepszych. I do tego doskonałe eseje o historii włoskiego fotoreportażu (i nie tylko). - Joanna Pollakówna Weneckie Tęsknoty, W.A.B, Warszawa, 2003, siedem esejów o malarstwie i malarzach weneckiego Renesansu.
- Joanna Ugniewska Podróżować, pisać, Fundacja Zeszytów Literackich, Warszawa, 2011 szkice o literaturze włoskiej, m.in. o Lampedusie i o literaturze podróżniczej. A więc Zagańczyk, Iwaszkiewicz, Claudio Magris, czyli same dobre nazwiska. Kilka esejów Ugniewskiej pojawiło się też w Literaturze Włoskiej w Toku Ossolineum (Wrocław 2006). I jeśli o historii literatury mowa to mogę jeszcze polecić Historię literatury włoskiej Józefa Heisteina, wyd. Ossolineum, rok 1987, wydanie drugie poprawione i uzupełnione. Naukowo, choć jedynie w zarysie, o literaturze włoskiej.
- Roberto Calasso, Tiepolo Pink, tłum. Alastair McEwen, wyd. The Bodley Head, London, 2010, wszystko co chciałoby się wiedzieć o Tiepolo, ale nie miało czasu by studiować różowe obłoczki, madonny z podwiewanymi sukienkami i przypudrowane na niebiesko niebo.
- I tego samego autora, czyli Roberto Calasso, Marriage of Cadmus and Harmony (Zaślubiny Kadmosa z Harmonią, tłum. Stanisław Kasprzysiak, wyd. Czuły Barbarzyńca Press, Warszawa 2010) świeże spojrzenie na mity greckie, na rzeczy, które się nie zdarzyły, ale są zawsze; poruszająca opowieść o korowodzie zaskakująco bliskich mitycznych zjaw, o ludzkim przerażeniu i fascynacji tajemnicą, jaką jest świat, cytując za wydawcą ;)
- wpisuję do sztuki, ale z równym powodzeniem mogłabym też dopisać do reportażu lub historii, ale już nie do kulinariów: Jarosław Mikołajewski Rzymska Komedia, wyd. Agora, Warszawa 2011, najciekawszy przewodnik po Rzymie, choć brakuje mu indeksu.
Kulinaria
- Lori De Mori and Jason Lowe Beaneaters&bread soup. Portraits and recipes from Tuscany, wyd. Quadrille Publishing Ltd, London, 2007. O kuchni toskańskiej w rozmowach z producentami. Piękne zdjęcia, dobre przepisy (moja ulubiona kaczka po toskańsku pochodzi z tej książki) i przydatne adresy.
- John Dickie Delizia! The Epic History of the Italians and Their Food wyd. Sceptre, London, 2007 historia kulinariów włoskich, opowieść o dawnych książkach kucharskich, dziejach mortadelli, pizzy, polenty.
- Clara e Gigi Padovani Italia Buonpaese, 150 lat historii Włoch rozpisana na potrawy, napoje i gusty. A więc, m.in. historia Nutelli, ilość wypitej przez Włochów kawy i inne bardzo ważne informacje
- Alberto Capatti & Massimo Montanari, Italian Cuisine, A Cultural History, tłum: Aine O'Healy, wyd. Columbia University Press, New York 2003, znów historia kulinariów, tym razem napisana przez antropologów,
- Gillian Riley, The Oxford Companion to Italian Food, Oxford University Press, 2007, przystępnie i dowcipnie napisane kompendium wiedzy wszelakiej o potrawach, regionach, historii włoskich kulinariów
- Oretta Zanini de Vita Encyclopedia of Pasta, tłum. Maureen B. Fant, University of California Press,2009, wszystko co chciałoby się wiedzieć o makaronach.
Włosi o sobie i innych
- Giuseppe Tomasi di Lampedusa Lampart, tłum. Zofia Ernstowa, Państwowy Instytut Wydawniczy 1963. Uznana za najważniejszą książkę literatury włoskiej. Nie będę się wychylać: to książka, którą powinno się przeczytać. Zwłaszcza przed wyjazdem na Sycylię. Przydałoby się by przetłumaczono ją jeszcze raz zwłaszcza, że na rynku jest Ostatni Lampart Davida Gilmoura (wyd. PWN, 2009). Ostatniego Lamparta też polecam, choć nie znam polskiego tłumaczenia. Oryginał wydało wydawnictwo ELand, Londyn (The Last Leopard . A life of Giuseppe Tomasi di Lampedusa, David Gilmour ). The Leopard,czyli angielską wersję włoskiego oryginału w tłumaczeniu Archibalda Colquhouna wydał ostatnio Harvill Secker, 28.04.2014: okazuje się, że książkę przetłumaczył ponownie na j.polski Stanisław Kasprzysiak, wydał ją w roku 2009 wydawnictwo Czuły Barbarzyńca pod tytułem Gepard.
- Claudio Magris Danube, tłum. Patrick Creagh, The Harvill Press, London, 1989, o rzece, jej historii. ludziach i miejscach (wydany również po polsku: Dunaj, tłum. Joanna Ugniewska, Anna Osmólska-Mętrak wyd. Czytelnik, 2004)
